Nghệ nhân Đặng Thị Tự: “Kho báu” lưu giữ những điệu hát Nhà tơ"

Hát nhà tơ - hát, múa cửa đình của Quảng Ninh được công nhận là Di sản văn hoá phi vật thể Quốc gia bởi loại hình nghệ thuật này đã tồn tại hàng nghìn năm, gắn liền với cuộc sống lao động của cư dân ven biển.

Sau nhiều năm sưu tầm, gìn giữ, bà Đặng Thị Tự hiện là người duy nhất ở xã Đầm Hà, huyện Đầm Hà, tỉnh Quảng Ninh còn nhớ được 9 làn điệu cổ của hát nhà tơ - hát, múa cửa đình. Đây cũng là nghệ nhân đầu tiên của Quảng Ninh được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân nhân dân.

Nghệ nhân nhân dân Đặng Thị Tự biểu diễn nghệ thuật hát Nhà tơ, hát Cửa đình.

Dù đã 98 tuổi nhưng Nghệ nhân nhân dân Đặng Thị Tự vẫn say sưa hướng dẫn con, cháu tập những điệu hát nhà tơ - hát, múa cửa đình.

Bà Đặng Thị Tự cho biết, hát nhà tơ - hát, múa cửa đình gồm: Giọng vọng, giọng thét nhạc, giọng thả, giọng huỳnh, giọng giai, giọng phú, giọng xà lam (ca trù), gọng hãm và giọng thập nhị tứ hiếu kết hợp với các điệu múa: Múa dâng nhan, múa tế, múa đèn, múa bông. Là một trong số ít người có thể trình diễn nghệ thuật hát nhà tơ - hát, múa cửa đình bằng lối hát cổ, lời ca của nghệ nhân nhân dân Đặng Thị Tự kết hợp với tiếng phách, tiếng đàn đưa người nghe đắm chìm trong không gian yên bình của vùng quê ven biển.

Chị Lương Thị Khương, một thành viên của “lớp học” đặc biệt này, cho biết: "Bà chịu khó dạy hết lớp này sang lớp khác. Bà Tự có giọng hát tốt, trí nhớ tốt; rất nhiệt tình dạy con cháu, hát cho mình ghi âm vào trong điện thoại để về mình học hát theo".

Sinh ra ở vùng ven biển Quảng Ninh, tuổi thơ của bà Đặng Thị Tự thấm đẫm âm hưởng của nghệ thuật hát nhà tơ - hát, múa cửa đình. Năm 17 tuổi, bà bắt đầu đi hát và dần trở thành đào nương có tiếng. Với giọng hát truyền cảm và phong cách múa nhẹ nhàng, uyển chuyển, nghệ nhân Đặng Thị Tự không chỉ hát trong các chương trình văn nghệ ở hội đình làng lân cận và các địa phương trong tỉnh mà còn được mời sang đình làng người Việt tại Quảng Tây, Trung Quốc biểu diễn. Năm 2019, bà Đặng Thị Tự vinh dự được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân nhân dân.

Bà cho biết: "Tôi đi diễn nhiều lắm, từ đình Đầm Hà, đình Cái Tó, đình My Sơn (Hải Hà) lên Bình Liêu, Tiên Yên, đình Trà Cổ (Móng Cái) về bên An Lăng (Huế), đâu tôi cũng đi hát. Khán giả rất hào hứng và phấn khởi".

Gắn bó cả cuộc đời với nghệ thuật hát nhà tơ - hát, múa cửa đình, Nghệ nhân nhân dân Đặng Thị Tự thuộc rành rọt 39 bài hát với 9 giọng gồm 755 câu hát và luôn sẵn lòng truyền dạy lại cho các thế hệ sau. Tiếng lành đồn xa, nhiều người trẻ nhưng có chung niềm đam mê với nghệ thuật dân gian từ các vùng quê của Quảng Ninh đã tìm đến nghệ nhân nhân dân Đặng Thị Tự để được truyền dạy những kỹ năng đặc biệt của nghệ thuật hát nhà tơ – hát cửa đình.

Là vùng đất mạnh về du lịch, nếu Quảng Ninh biết khai thác những giá trị đặc trưng của văn hóa phi vật thể sẽ đa dạng hóa được các sản phẩm du lịch, góp phần tạo những nét riêng để thu hút du khách trong nước và quốc tế. Với nghệ thuật hát nhà tơ - hát, múa cửa đình, càng cần hơn một sự đầu tư bài bản cả về công tác nghiên cứu, truyền dạy cho các thế hệ trẻ.

Ông Lê Bình Phượng, Phó Chủ tịch UBND huyện Đầm Hà (tỉnh Quảng Ninh) cho biết: "Đối với huyện Đầm Hà, chúng tôi có cho mở các lớp để truyền dạy. Hiện nay đội hát múa nhà tơ - hát cửa đình của huyện Đầm Hà có trên 40 người cũng đang tiếp tục thực hiện các làn điệu hát múa do cụ nghệ nhân Đặng Thị Tự truyền dạy. Tất cả những gì còn là tinh hoa hát nhà tơ hát cửa đình còn lại của cụ Đặng Thị Tự, chúng tôi sẽ cố gắng để duy trì và gìn giữ cho thế hệ sau".

Tuổi đã cao, sức đã yếu, giọng hát đôi khi không còn mạch lạc những khi trái gió trở trời nhưng nghệ nhân nhân dân Đặng Thị Tự vẫn đang hàng ngày hết lòng truyền dạy những điệu hát, câu ca cho rất nhiều học trò, đặc biệt là thế hệ trẻ. Bởi, bà Đặng Thị Tự luôn tâm niệm: "Để hát nhà tơ, hát - múa cửa đình sống mãi và phát huy giá trị trong đời sống, cần sự vào cuộc đầy tâm huyết, trách nhiệm của chính các nghệ nhân dân gian"./.