“Đòi bỏ tục chém lợn vì tâm lý tự ti, mặc cảm“

P.V: Gần đây, nhiều ý kiến cho rằng chém lợn là tàn bạo và muốn loại bỏ tục này tại lễ hội làng Ném Thượng (Bắc Ninh). Dưới góc nhìn của một chuyên gia văn hóa, quan điểm của ông thế nào?

PGS.TS Bùi Quang Thắng: Ở Việt Nam, người dân xây dựng cho mình các vị thần bảo hộ, mà chúng ta gọi là thành hoàng làng. Để biểu thị sự tôn thờ các thánh thần, người dân sáng tạo nên lễ hội, các hình thức tế lễ, diễn xướng và lễ hội chém lợn cũng chính là nét văn hóa đó.

Người dân làng Ném Thượng thực hiện lễ chém lợn như một nghi thức thiêng để tưởng nhớ tướng Đoàn Thượng, người có công chống giặc ngoại xâm ở thế kỷ thứ 13. Dân làng Ném Thượng thông qua tục này để nhắc nhở con cháu nhớ đến vị thành hoàng làng. Vì thế, đây là "nghi lễ chứ không phải hành vi đồ tể".

Sáng mùng 6 Tết, người dân làng Ném Thượng (Bắc Ninh) vẫn thực hiện nghi lễ truyền thống chém lợn giữa sân đình như mọi năm. Ảnh: Lê Hiếu.

P.V: Những ví dụ nào tiêu biểu cho việc phán xét áp đặt này thưa PGS?

PGS.TS Bùi Quang Thắng: Có những tục bị coi là tục tĩu như "linh tinh phộc" tại Lâm Thao (Phú Thọ), có những lễ hội bị coi là "dã man, tàn bạo" như đâm trâu tại Tây Nguyên, chọi trâu ở Đồ Sơn (Hải Phòng), và bây giờ là chém lợn ở Ném Thượng (Bắc Ninh)… 

Đã có ý kiến nên bỏ lễ hội đâm trâu ở Tây Nguyên, vì có người coi con trâu là đầu cơ nghiệp, đâm trâu là tàn bạo. Nhưng thực chất, con trâu ở Tây Nguyên chỉ là vật tế thần chứ không phải đầu cơ nghiệp như người nông dân đồng bằng Bắc Bộ. 

PGS.TS Bùi Quang Thắng (Viện Văn hóa Nghệ thuật Việt Nam). Ảnh: Trung Vĩnh.

Hàng ngàn con vật bị giết tại lễ hội này để cảm tạ nữ thần Gadhimai tại Nepal. Ảnh: AFP

PGS.TS Bùi Quang Thắng: Chúng ta hội nhập phải trên tinh thần tôn trọng sự khác biệt. Việc lắng nghe các ý kiến phải trên cơ sở hiểu biết, chứ không phải theo đám đông. Đối với lĩnh vực văn hóa, hiện nay tổ chức cao nhất trên thế giới là UNESCO và UNESCO lại rất hiểu và tôn trọng sự khác biệt văn hóa.

Đối với lễ hội chém lợn tại Ném Thượng, trước tiên chúng ta phải tôn trọng người dân và niềm tin, tín ngưỡng của họ. Tục chém lợn là một diễn xướng độc đáo thể hiện lớp văn hóa cổ xưa. Và việc kêu gọi bỏ tục lệ này thể hiện sự tự ti, mặc cảm đối với chính nền văn hóa của dân tộc mình. Nếu chúng ta không đủ tự tin, không tôn trọng chính văn hóa của mình thì đừng mong người khác tôn trọng.

Tuy nhiên, trước những tác động do hình ảnh bạo lực mang lại khi những lát cắt của lễ hội (như nhát chém, hình ảnh máu me...) được lan truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng, ban tổ chức có thể nghĩ tới giải pháp như dùng phướn để che hình ảnh chém lợn. Việc chém lợn chỉ được những người tham gia trực tiếp nhìn thấy còn những người khác sẽ vẫn được cảm nhận không khí tại lễ hội độc đáo này./.