Điều ít biết về thung lũng Panjshir - thành trì cuối cùng chưa khuất phục trước Taliban

Trong tuyên bố trên trang Twitter hôm 22/8, Taliban cho biết: “Hàng trăm tay súng của Tiểu Vương quốc Hồi giáo đang di chuyển tới bang Panjshir để kiểm soát khu vực này sau khi các quan chức địa phương từ chối chuyển giao một cách hòa bình”.

Phong trào kháng chiến mới đang nổi lên

Thung lũng Panjshir là nơi trú ẩn cuối cùng còn sót lại của các binh sỹ chống Taliban sau khi chính phủ Afghanistan sụp đổ và Taliban nhanh chóng giành quyền kiểm soát đất nước. Đây có thể trở thành căn cứ địa cho một phong trào kháng chiến mới tại Afghanistan.

Ali Maisam Nazary, người phát ngôn của Mặt trận kháng chiến quốc gia (NRF) cho biết, hàng nghìn người đã đổ về Panjshir để tham gia phong trào kháng chiến chống Taliban và tìm nơi tránh trú an toàn. Hình ảnh do AFP đăng tải cho biết, hàng chục chiến binh đã tham gia các cuộc diễn tập trong khi một số xe bọc thép di chuyển qua thung lũng này.

Panjshir nằm cách thủ đô Kabul 150km về phía Đông Bắc, hiện là nơi trú ẩn của một số nhân vật cấp cao trong chính phủ bị lật đổ, trong đó có Phó Tổng thống  Amrullah Saleh và cựu Bộ trưởng Quốc phòng Bismillah Mohammadi. Ông Amrullah Saleh đã tự tuyên bố là “tổng thống lâm thời” sau khi Tổng thống bị lật đổ Ashraf Ghani rời khỏi đất nước.

Trong thông báo trên trang Twitter, ông Amrullah Saleh cho biết: “Dù trong bất cứ hoàn cảnh nào, tôi sẽ không bao giờ cúi đầu trước những kẻ khủng bố Taliban. Tôi sẽ không bao giờ phản bội linh hồn và di sản của người anh hùng Ahmad Shah Massoud, người chỉ huy huyền thoại và người dẫn đường của tôi”.

Vai trò quyết định của Panjshir

Thung lũng Panjshir đã nhiều lần đóng vai trò quyết định trong lịch sử quân sự của Afghanistan vì có vị trí địa lý gần như tách biệt hoàn toàn với phần còn lại của đất nước. Con đường duy nhất để tới khu vực này là thông qua một lối đi hẹp bên bờ sông Panjshir, vốn rất dễ triển khai các biện pháp phòng thủ. Nổi tiếng với khả năng phòng thủ tự nhiên, khu vực nằm trong dãy núi Hindu Kush chưa từng rơi vào tay Taliban trong cuộc nội chiến tại Afghanistan những năm 1990 và cũng không bị Liên Xô chinh phục cách đây một thập kỷ.

Thung lũng Panjshir có khoảng 150.000 dân và hầu hết trong số này thuộc nhóm dân tộc Tajik, trong khi phần lớn thành viên của Taliban là người Pashtun. Panjshir nổi tiếng với ngọc lục bảo. Trong quá khứ, loại đá quý này từng được sử dụng để tài trợ cho các phong trào kháng chiến chống lại chính phủ cầm quyền. Trước khi Taliban chiếm quyền kiểm soát Afghanistan, tỉnh Panjshir đã nhiều lần yêu cầu chính quyền trung ương trao quy chế tự trị nhiều hơn.

Lịch sử kháng chiến

Thung lũng Panjshir là một trong những khu vực an toàn nhất tại Afghanistan trong giai đoạn chính phủ Afghanistan được NATO hậu thuẫn từ năm 2001 đến 2021.

Lịch sử độc lập của Panjshir gắn liền với Ahmad Shah Massoud – nhân vật chống Talban nổi tiếng nhất Afghanistan. Ahmad Shah Massoud đã lãnh đạo cuộc kháng chiến mạnh mẽ nhất chống lại nhóm vũ trang Hồi giáo này từ căn cứ địa của ông tại thung lũng Panjshir cho đến khi bị ám sát vào năm 2001.

Sinh ra ở Panjshir năm 1953, Ahmad Shah Massoud tự xưng là "Massoud" ("người may mắn" hay "người thụ hưởng") vào năm 1979. Trong thời kỳ Liên Xô đưa quân vào Afghanistan, Ahmad Shah Massoud cùng lúc chống lại cả chính phủ Afghanistan đương thời và Liên Xô, trở thành một trong những nhân vật có ảnh hưởng nhất đất nước.

Sau khi Liên Xô rút khỏi Afghanistan vào năm 1989, một cuộc nội chiến đã nổ ra tại quốc gia này và Taliban đã giành chiến thắng. Tuy vậy Massoud và Mặt trận thống nhất của ông (còn được gọi là Liên minh phương Bắc) đã thành công trong việc kiểm soát không chỉ Thung lũng Panjshir mà gần như toàn bộ khu vực đông bắc Afghanistan trải dài đến biên giới với Trung Quốc và Tajikistan.

Dù ủng hộ Hồi giáo bảo thủ nhưng ông Ahmad Shah Massoud vẫn tìm cách xây dựng các thể chế dân chủ và cho rằng phụ nữ nên được trao quyền bình đẳng trong xã hội. Mục tiêu của ông là xây dựng một đất nước Afghanistan thống nhất, trong đó ranh giới giữa các tôn giáo và sắc tộc sẽ bị xóa nhòa. Năm 2001, Massoud đã bị các tay súng được cho là thành viên của tổ chức khủng bố al-Qaeda ám sát.

Con nối nghiệp cha

Ahmad Massoud - con trai của Ahmad Shah Massoud nói rằng anh hy vọng sẽ “tiếp bước cha mình". Massoud đang chỉ huy một lực lượng dân quân trong thung lũng.

Trong một bài bình luận đăng trên Washington Post, Ahmad Massoud tuyên bố: “Tôi sẵn sàng tiếp bước cha tôi, sát cánh cùng các chiến binh Mujahideen, những người đã sẵn sàng một lần nữa đối đầu với Taliban".

Ahmad Massoud cho biết, trong lực lượng của anh có các cựu thành viên thuộc lực lượng đặc nhiệm và các binh sỹ của quân đội Afghanistan. Anh cũng kêu gọi Mỹ cung cấp vũ khí và đạn dược cho lực lượng dân quân của mình.

Các hình ảnh trên mạng xã hội cho thấy, Phó Tổng thống bị lật đổ Saleh đã gặp gỡ Massoud và hai người dường như đang tập hợp các lực lượng đầu tiên của phong trào du kích để chống lại Taliban.

Ali Maisam Nazary, người phát ngôn của lực lượng kháng chiến Afghanistan cho biết, mục tiêu của họ là tránh các cuộc chiến gây đổ máu thêm ở Afghanistan và thúc đẩy một hệ thống chính phủ mới. Tuy vậy họ cũng chuẩn bị cho “xung đột dài hạn” với Taliban và nếu Taliban không đàm phán thì lực lượng này sẽ phải đối mặt với sự kháng cự mạnh mẽ trên toàn quốc.

Ngoài lực lượng chiến đấu của Ahmad Massoud, Panjshir hiện đang tiếp nhận hơn 1.000 người từ khắp các khu vực ở Afghanistan đổ về đây nhằm tìm kiếm nơi tránh trú an toàn, ông Nazary nói.

Vẫn chưa rõ phong trào kháng chiến chống Taliban tại Afghanistan mạnh đến mức nào và những nhân vật cầm quyền mới ở Kabul sẽ có phản ứng ra sao với phong trào này.

Michael Kugelman, một chuyên gia về Nam Á tại Trung tâm Wilson có trụ sở tại Washington nhận định: “Nếu họ có thể đánh lùi được Taliban thì Panjshir sẽ trở thành căn cứ địa an toàn vì cuộc chiến ở Afghanistan đã kết thúc. Taliban đã cam kết ngừng sử dụng vũ lực. Chúng ta vẫn phải chờ đợi và xem xét”.

Ông Michael Kugelman lưu ý: “Nhưng nếu một phong trào kháng chiến có tổ chức hình thành trong khu vực, tôi không nghĩ là Taliban sẽ không đối phó với phong trào này. Nếu họ làm như vậy, họ cũng sẽ giành chiến thắng dễ dàng và nhanh chóng”./.