Những người tiên phong

Na Uy đang tiến những bước dài trên lộ trình trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới loại bỏ hoàn toàn ô tô chạy xăng và dầu diesel khỏi thị trường xe mới. Theo dữ liệu đăng ký mới nhất từ Liên đoàn Đường bộ Na Uy (OFV), xe chạy điện đã chiếm tới 88,9% tổng số ô tô mới bán ra trong năm 2024 – một bước nhảy ấn tượng so với mức 82,4% của năm 2023.

Dẫn đầu doanh số xe điện tại Na Uy là Tesla, tiếp theo là Volkswagen và Toyota. Đáng chú ý, các hãng xe Trung Quốc cũng đang dần chiếm lĩnh thị trường, với gần 10% tổng lượng xe điện bán ra trong năm vừa qua.

Theo bà Christina Bu, Giám đốc điều hành Hiệp hội Xe điện Na Uy, quốc gia Bắc Âu này "sẽ là nước đầu tiên trên thế giới loại bỏ hoàn toàn xe chạy bằng nhiên liệu hóa thạch khỏi thị trường xe mới". Dự kiến, mục tiêu này sẽ chính thức đạt được vào năm 2025 – sớm hơn một thập kỷ so với mốc thời gian 2035 mà Liên minh châu Âu đang theo đuổi.

Chính phủ Anh hôm 14/7 cũng thông báo sẽ triển khai chương trình trợ giá mới lên tới 3.750 bảng Anh (khoảng 5.037 USD) cho người tiêu dùng mua xe điện có giá dưới 37.000 bảng. Động thái này nhằm thúc đẩy nhu cầu đang chững lại và tiến gần hơn đến mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Theo thông cáo, chương trình sẽ chính thức có hiệu lực từ ngày 16/7, sau khi các hãng sản xuất ô tô đăng ký tham gia. Chính phủ cam kết chi 872 triệu USD cho sáng kiến này, kéo dài đến năm tài khóa 2028-2029.

Trong chiến lược dài hạn, Vương quốc Anh dự kiến ngừng bán xe mới chạy bằng xăng và dầu diesel từ năm 2030. Phát biểu trước báo giới, Bộ trưởng Giao thông Heidi Alexander nhấn mạnh: “Khoản tài trợ này không chỉ giúp người dân tiết kiệm chi phí, mà còn tạo cú hích cần thiết cho ngành công nghiệp ô tô của chúng ta, mở ra cơ hội lớn trong cuộc đua toàn cầu về công nghệ sạch của thế kỷ XXI”.

Chương trình mới cũng nhận được sự ủng hộ từ các hãng sản xuất. Ông Mike Hawes, Giám đốc Hiệp hội các nhà sản xuất và kinh doanh ô tô (SMMT), cho biết ngành công nghiệp này đã tự chi khoảng 6,5 tỷ bảng để giảm giá xe điện kể từ khi chính phủ công bố mục tiêu phát thải hồi đầu năm 2024.

Thách thức trước mắt

Trước đó, Anh từng chấm dứt chương trình hỗ trợ xe điện vào năm 2022 dưới thời chính phủ Bảo thủ, chuyển trọng tâm sang mở rộng cơ sở hạ tầng sạc công cộng. Tuy nhiên, tình trạng tụt hậu về doanh số xe điện so với kỳ vọng, đặc biệt trong bối cảnh châu Âu, Mỹ và Trung Quốc đang tăng tốc, đã buộc chính quyền hiện tại xem xét lại chính sách hỗ trợ tiêu dùng.

Trên thực tế, tiến trình chuyển đổi đã vấp phải lực cản lớn từ chính người tiêu dùng, khi chi phí trả trước quá cao khiến họ e dè với xe điện. Trong khi đó, việc thiếu các ưu đãi tài chính không chỉ kìm hãm nhu cầu mà còn đẩy các nhà sản xuất vào thế khó, bởi nếu không đạt mục tiêu bán hàng, họ sẽ phải gánh chịu các mức phạt nghiêm ngặt liên quan đến phát thải khí nhà kính.

Dù vậy, thách thức không chỉ nằm ở chi phí mua xe. Khi thế giới chuyển từ giai đoạn thử nghiệm sang phổ cập xe điện, việc đảm bảo mọi người đều được tiếp cận chi phí sạc hợp lý ngày càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Tại Anh, khoảng một phần ba hộ gia đình không có đường lái xe riêng, khiến họ phụ thuộc vào trạm sạc công cộng, nơi chi phí có thể cao hơn gấp 10 lần so với sạc tại nhà. Sự chênh lệch này không chỉ gây bất công mà còn kìm hãm tiến trình chuyển đổi xanh.

Ở Mỹ và Canada, sạc công cộng đắt gấp 2–3 lần sạc tại nhà, trong khi ở Đức cao hơn đến 1,4 lần. Với khoảng 1/3 hộ gia đình ở các quốc gia phát triển không có lối vào xe riêng (driveway), chi phí sạc vẫn là một rào cản lớn cho việc phổ cập xe điện, bất chấp các chính sách ưu đãi.

Thêm vào đó là vấn đề thuế: sạc tại nhà chịu thuế VAT 5%, trong khi sạc công cộng bị đánh thuế tới 20%. Ở Mỹ, các bang như Iowa và Utah áp thuế 0,03 USD/kWh cho sạc công cộng, tương đương tăng thêm 10–15% chi phí mỗi lần sạc, trong khi sạc tại nhà thường miễn phí hoàn toàn. Như vậy, các quốc gia cần thiết lập lại mặt bằng thuế để loại bỏ sự bất bình đẳng về giá giữa hai hình thức sạc.

Giải pháp tối ưu nhất

Ở các quốc gia phát triển, giá điện linh hoạt, trong đó giá bán lẻ thay đổi theo cung cầu trên thị trường, đang mở ra cơ hội giúp các hộ gia đình và người dùng xe điện tiếp cận nguồn năng lượng rẻ hơn vào thời điểm năng lượng tái tạo dồi dào. Tháng 5/2025, Trung tâm Net Zero của Anh đã triển khai thử nghiệm đối chứng ngẫu nhiên quy mô quốc gia đầu tiên, nhằm đánh giá tác động của các ưu đãi định giá linh hoạt đối với hành vi sạc xe điện tại các trạm công cộng.

Dù trước đó, mô hình này đã chứng minh hiệu quả trong bối cảnh sạc tại gia, nơi chi phí cho mỗi km di chuyển bằng xe điện rẻ hơn gấp 7 lần so với xe chạy xăng. Thí nghiệm lần này được đặt trong môi trường đường phố, nơi người tiêu dùng phải phụ thuộc nhiều hơn vào các tiện ích công cộng.

Trong thí nghiệm, 110.000 tài xế xe điện được chia ngẫu nhiên thành bốn nhóm: nhóm không nhận thông báo, nhóm nhận cảnh báo về “lưới điện xanh”, và hai nhóm nhận ưu đãi giảm giá 15% hoặc 40% trong các khung giờ "giảm giá sâu", khi giá điện giảm do nguồn cung từ gió hoặc mặt trời tăng mạnh. Kết quả cho thấy các tài xế phản ứng rõ rệt với tín hiệu giá: giảm giá 40% làm tăng nhu cầu sạc lên tới 117%, còn mức giảm 15% cũng thúc đẩy mức sạc tăng 30%. Trong khi đó, thông báo “lưới điện xanh” gần như không tạo ra thay đổi hành vi đáng kể.

Bài học ở đây không nằm ở hiệu quả truyền thông, mà là ở cách thiết kế chính sách khôn ngoan: giá cả là yếu tố mấu chốt để thay đổi hành vi tiêu dùng, đặc biệt đối với các nhóm thu nhập thấp, những người phản ứng tích cực nhất với các ưu đãi.

Thử nghiệm cũng cho thấy một kết luận đáng lưu ý: những tài xế chủ động săn ưu đãi mỗi tuần có thể đưa chi phí vận hành xe điện xuống ngang bằng hoặc thấp hơn xe xăng, đồng thời góp phần ổn định lưới điện.

Trên thực tế, rất ít quốc gia khai thác tiềm năng của định giá linh hoạt trong mạng lưới sạc công cộng, dù mô hình này đã được chứng minh là hiệu quả tại nhiều hộ gia đình. Đối với Anh, quốc gia có nhiều lợi thế sẵn có: người tiêu dùng đã chứng minh khả năng phản ứng với giá; cơ sở hạ tầng đo đếm thông minh đã phổ cập; thị trường sạc công cộng cũng đang được tổ chức tập trung hơn. Tuy nhiên, việc mở rộng định giá linh hoạt ở không gian công cộng vẫn đòi hỏi tư duy toàn hệ thống và sự phối hợp giữa chính phủ và ngành công nghiệp.

Ở Đức, định giá động được cho phép nhưng chưa được các nhà vận hành triển khai rộng rãi; còn tại Na Uy – nơi định giá linh hoạt là tiêu chuẩn tại hộ gia đình, mô hình sạc công cộng vẫn đang ở giai đoạn thử nghiệm.

Đặc biệt, Na Uy tránh tiếp cận vấn đề bằng các biện pháp cấm đoán thẳng thừng. Thay vì ra lệnh cấm xe xăng và diesel, nước này dùng đòn bẩy kinh tế để dẫn dắt hành vi tiêu dùng.

Mặc dù là một quốc gia xuất khẩu dầu mỏ lớn, Na Uy lại đi đầu trong cuộc chuyển đổi xanh nhờ áp dụng chính sách kết hợp giữa ưu đãi mạnh mẽ và thuế phạt nghiêm ngặt. Các loại thuế cao đối với xe xăng và diesel, song song với việc miễn thuế nhập khẩu và VAT cho xe điện, đã khiến phương tiện điện hóa trở nên cực kỳ hấp dẫn đối với người tiêu dùng.

“Con người thường phản kháng khi bị buộc phải làm điều gì đó. Họ sẵn sàng thay đổi hơn khi được khuyến khích, chứ không phải bị ép buộc”, bà Christina Bu nói.

Chính phủ Anh ra chương trình giảm giá xe điện để kích cầu tiêu dùng

VOV.VN - Ngày 14/7, chính phủ Anh cho biết, nước này sẽ giảm giá tới 3.750 bảng Anh (tương đương hơn 5.000 USD) cho những người mua xe điện có giá từ 37.000 bảng Anh trở xuống, theo một chương trình mới nhằm điều chỉnh nhu cầu tiêu dùng phù hợp hơn với các mục tiêu phát thải ròng bằng 0.