Có sự mâu thuẫn lợi ích trong việc xây dựng chính sách kiểm soát thuốc lá

Tại hội thảo cung cấp thông tin cho báo chí về tăng cường năng lực triển khai thực hiện Công ước khung về kiểm soát thuốc lá (FETC) và điều 5.3 FETC tại Việt Nam diễn ra vào sáng nay (3/10), ThS. Đinh Thị Thu Thủy, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế - Bộ Y tế cho biết, trong thời gian vừa qua, trên báo chí cũng đã đưa tin về một số bác sĩ của ngành y tế có tham gia một số hội thảo mà ngành công nghiệp thuốc lá đứng đằng sau hỗ trợ tài chính. Thế nhưng các bác sĩ không biết rằng chính mình đã vi phạm khoản 5.3 Công ước khung.

“Đây là điều đáng tiếc trong ngành y tế. Chính vì thế bộ trưởng cũng đã giao cho chúng tôi phải tổ chức các buổi tập huấn cho các bệnh viện, một số bộ ngành liên quan để hạn chế mức thấp nhất vi phạm 5.3”, ThS. Đinh Thị Thu Thủy nói.

Cũng theo bà Thủy tại khoản 5.3 của Công ước quy định khi hoạch định và tham gia các chính sách liên quan đến y tế công cộng, các bên đặc biệt là các cơ quan làm chính sách phải lưu ý để không bị các lợi ích về thương mại và các lợi ích khác tác động, đồng thời cũng phải phù hợp với pháp luật quốc gia.

“Chính vì thế, Bộ Y tế luôn thận trọng khi làm các chính sách pháp luật mà có sự mâu thuẫn giữa lợi ích y tế công cộng và liên quan đến lợi ích các doanh nghiệp, đặc biệt là liên quan đến chính sách kiểm soát thuốc lá mà Việt Nam chúng ta đã tham gia phê chuẩn công ước khung về kiểm soát thuốc lá”, bà Thủy nhấn mạnh.

Hiện nay Bộ Y tế đang xây dựng một số chính sách ví dụ thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi và đề xuất ban hành nghị quyết về cấm sản xuất kinh doanh, nhập khẩu quảng cáo thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng. Đây là 2 văn bản pháp lý quan trọng thể hiện rất rõ về việc đấu tranh về lợi ích y tế công cộng với các lợi ích nhóm, lợi ích của doanh nghiệp, ngành công nghiệp thuốc lá.

Theo Ths.BS Nguyễn Tuấn Lâm, đại diện Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam đánh giá, ngành công nghiệp thuốc lá được coi là một “trung gian truyền bệnh ở quy mô toàn cầu” khi thuốc lá đã được chứng minh gây ra những ảnh hưởng rất lớn đến sức khỏe.

Ngành công nghiệp thuốc lá có rất nhiều “chiêu trò” để cản trở việc đề xuất cấm thuốc lá mới như: Mua chuộc ngầm hoặc công khai các quá trình xây dựng chính sách, pháp luật; thổi phồng về vai trò kinh tế của ngành công nghiệp thuốc lá; bóp méo các luống ý kiến công chúng nhằm tạo hình ảnh doanh nghiệp tốt; dựng lên các nhóm bề mặt để gây ảnh hưởng; tìm cách làm giảm giá trị các bằng chứng nghiên cứu; tìm cách hăm dọa các chính phủ bằng các vụ kiện thương mại ở cấp quốc tế...

Theo đó, ngành công nghiệp thuốc lá sử dụng các hoạt động tài trợ và danh nghĩa khoa học để đánh bóng hình ảnh và gây ảnh hưởng; đôi khi là những cái tên rất trá hình như “Thế giới không khói thuốc” tài trợ các nghiên cứu về phòng chống tác hại thuốc lá tuy nhiên lại do chính công ty thuốc lá tài trợ. Họ tìm cách nới lỏng việc kiểm soát sản phẩm thuốc lá mới; tấn công các tổ chức lớn có quan điểm khách quan…

“Bộ Y tế đã có những phản ứng rất tốt, rất kịp thời với việc ngăn chặn tác hại của thuốc lá mới, quyết tâm bảo vệ sức khỏe, bảo vệ con người” Ths.BS. Nguyễn Tuấn Lâm đánh giá.

Liên quan đến vấn đề này, ThS. Đào Thế Sơn,  Chuyên gia Tổ chức Y tế cộng đồng  toàn cầu Vital Strategies bày tỏ quan điểm về vấn đề “lobby” chính sách. Đây là 1 thực tiễn xảy ra ở các quốc gia, đặc biệt là các công ty có động cơ lợi nhuận.

“Để đạt được lợi nhuận các công ty này sẽ đưa ra rất nhiều phương thức để đạt được mục đích. Thế nhưng với những công ty kinh doanh những sản phẩm có hại cho sức khỏe, ảnh hưởng đến toàn dân thì chúng ta cần hạn chế tối đa việc lobby này. Không thể vì 1 lợi ích nhỏ của một nhóm mà ảnh hưởng đến sức khỏe toàn dân”.

Tại họp báo ông Nguyễn Trọng Khoa, Phó Cục trưởng Cục quản lý khám, chữa bệnh cho biết, thời gian qua Bộ Y tế đã có báo cáo chính phủ chính thức khẳng định bộ nhất quán về chính sách ngăn chặn thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, không để các loại thuốc lá này được lưu hành, sản xuất, nhập khẩu vào Việt Nam.

“Hiện nay chúng tôi cũng đang đề xuất kiến nghị Quốc hội xây dựng nghị quyết để ra lệnh cấm nhập khẩu, buôn bán, lưu hành thuốc lá nung nóng và có thể là một loại thuốc lá mới nào khác. Chúng ta ngăn chặn sớm ngày nào tốt ngày đó, nếu chần chừ để kéo dài 1-2 năm thì con số học sinh, sinh viên, thanh niên, người trẻ, phụ nữ… hút các loại thuốc này sẽ tăng gấp đôi, gấp 3 lần chỉ trong một thời gian ngắn”, ông Khoa nói.

Cũng theo ông Khoa, các cơ quan chức năng của Việt Nam phải tăng cường giám sát ngành công nghiệp thuốc lá trong việc tài trợ, hỗ trợ cho các cơ quan tổ chức, đặc biệt là các cơ quan có liên quan đến xây dựng chính sách về thuốc lá. Bởi đây là việc làm vi phạm điều 5.3 của Công ước khung.