Những cổng làng cổ kính, rêu phong giữa "lòng" Thủ đô Hà Nội

Dọc đường Thụy Khuê (quận Tây Hồ, TP Hà Nội), cứ cách vài chục mét, đan xen giữa những căn nhà hiện đại là những cổng làng cổ kính, rêu phong mang đậm hồn quê, văn hóa Việt.

Ở số 562 Thụy Khuê là Cổng Giếng, cổng chính làng Yên Thái. Cổng có kết cấu như một gian nhà lớn. Làng Yên Thái vốn nổi tiếng với nghề làm giấy dó.

Ngày xưa, người làng Yên Thái làm những loại giấy dành để tiến cống triều đình và giấy trắng. Trên cổng còn treo tấm hoành phi khắc 4 chữ vàng “Mỹ tục khả phong” được triều Nguyễn ban cho làng. Bên cạnh đó là bảng tưởng nhớ ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh về thăm nơi đây vào năm 1946.

Đây cũng là cổng làng duy nhất ở Hà Nội vẫn còn lại di tích xưa với hai bên cửa là hai "ông sấu đá" ngồi canh.

Hiện tại lối đi vào làng Yên Thái vẫn giữ được vẻ cổ kính với đường lát gạch đỏ xếp theo kiểu lá dừa. Giếng Yên Thái cũng có nước trong nổi tiếng, đã đi vào câu ca dao: “Giếng Yên Thái vừa trong vừa mát/Đường Yên Thái gạch lát dễ đi.”

Đi qua cổng làng, bước chân trên mặt đường lát gạch đỏ đan xếp nghiêng lối lá dừa cũ kỹ, người ta như thấy một nếp sống hoàn toàn khác đằng sau đó, hơi thở của phố thị dường như phải dừng lại dưới bậc tam cấp của cổng làng.

Nằm liền kề dọc theo trục phố Thụy Khuê ngày nay, theo thứ tự tiếp đó là làng An Thọ. Làng gồm có 3 cổng, cổng đình An Thọ, cổng Hầu và cổng Xanh

Cổng đã được trùng tu vào năm 1998, song vẫn giữ nguyên được cấu trúc cổ với mái ngói ta, câu đối hai bên. Trước đây, ngay ở cổng vào làng có nhiều vị quan văn, trí thức một thời, cáo lão hồi hương về nghỉ lập đình tại đây, tự hào về tài học đã viết nên đôi câu đối: Tô Thuỷ tuần hoàn văn phái viễn/ Lý thành tả trĩ bút phong cao. Tên gọi cổng Hầu cũng từ đó mà ra, "Hầu" trong tứ tước vinh quang Công, Hầu, Khanh, Tướng.

Những cổng làng trên phố Thụy Khuê mang một nét "lạ" riêng biệt, khó có thể tìm thấy sự đồng điệu giữa chúng. Mỗi cổng, dù khác nhau từ kích thước đến kiến trúc, đều giữ lại một dáng vẻ độc đáo, không thể lẫn vào đâu được.

Cổng Xanh ở đầu ngõ 514 Thụy Khuê. Ngày xưa, cổng có chức năng là ngăn chặn sự xâm nhập của giặc cướp, đó là sự ra đời của tên gọi cổng Canh, bây giờ gọi chệch thành cổng Xanh

Trải qua hàng thế kỷ, có những cổng đã được tu sửa, trùng tu, nhưng cũng không ít những cánh cổng vẫn vẹn nguyên sự cổ kính, phủ đầy rêu phong và phai nhạt màu sắc dưới dòng chảy khắc nghiệt của thời gian. Người dân sinh sống trong khu vực rất tự hào về bề dày lịch sử của làng.

Cổng làng Đông Xã ở ngõ 444 Thụy Khuê theo người dân kể xưa còn có 5 bậc lên xuống nhưng theo thời gian đã phá bỏ để thuận tiện đi lại hơn. Cổng với dòng chữ “An Đông chính lộ” còn khá nguyên vẹn khắc ở chính giữa. Cổng mang đặc trưng của làng quê ngày xưa với câu đối hai bên.

Làng Đông Xã vốn là một thôn của làng Yên Thái tách ra thành một xã độc lập từ đời Duy Tân (1907 - 1915), nay thuộc phường Bưởi, quận Tây Hồ, thời Lê nằm trong phường Yên Thái của Kinh thành Thăng Long; thời Nguyễn thuộc tổng Trung, huyện Vĩnh Thuận. Đây là một làng cổ ở ven hồ. Tục truyền thời Hùng Vương đã có dân sinh cơ lập nghiệp.

Trải qua thời gian, nhưng những nếp gạch của cổng làng Đông Xã vẫn chắc chắn. Bên trong cổng được xây như một chiếc quán, với 2 gian nhỏ hai bên.

Làng Hồ Khẩu là làng có nhiều cổng nhất tại đất Kẻ Bưởi, với 3 cổng lớn bề thế, vững chãi. Trước đây, cổng chính của làng chỉ được mở ra khi có lễ hội hoặc dịp quan trọng. Giờ đây đã trở thành nơi họp chợ của người dân.

Cổng làng Hồ Khẩu vẫn giữ nguyên bậc tam cấp bằng đá xanh, chỉ người đi bộ mới qua được. Cổng Cái được xây với chiếu nghỉ rộng, hai bên có nghê chầu. Qua thời gian những cổng phụ của làng Hồ Khẩu đã được xây bằng để dễ dàng cho xe máy đi lại nhưng riêng cổng chính của làng Hồ Khẩu thì vẫn giữ nguyên bậc tam cấp để cho người dân có thể đi bộ mà vẫn giữ gìn được nét văn hóa đặc trưng.

Bên trong cổng làng Hồ Khẩu là chợ họp nhộn nhịp, người mua, người bán.

Cách đó chừng 20m là cổng chùa Chúc Thánh. Chùa Chúc Thánh (Chúc Thánh tự) thuộc làng Hồ Khẩu xưa, nay thuộc phố Thụy Khuê, phường Bưởi. Chùa được xây dựng từ thời Lê Sơ, gần ngay đình làng Hồ Khẩu.

Trong chùa Chúc Thánh có nhiều tượng Phật cổ, đặc biệt có pho tượng Thích Ca nhập Niết Bàn là một công trình nghệ thuật điêu khắc rất đẹp. Trước sân chùa gần bên cạnh tam quan có tấm bia đá cổ rất quý mang niên hiệu Vĩnh Tộ thứ 4 (1622) đời vua Lê Thần Tông. Ngày nay, qua quá trình đô thị hóa lối dẫn vào chùa là nhiều ngôi nhà hiện đại, cao tầng.

Cổng Giáp Đông nằm ở số 324 Thụy Khuê. Năm 1994, cổng Giáp Ðông được dân làng Hồ Khẩu phục dựng lại nhân dịp kỷ niệm 40 năm giải phóng Thủ đô. Trên cổng có khắc chữ “Ðông Giáp môn”.

Ở bên trong cổng Giáp Đông ngày nay là những ngôi nhà cao tầng san sát. Bên cạnh đó, trong cổng Giáo Đông còn có những bức tranh tường do Hội Phụ nữ phường Bưởi trang trí.

Bên cạnh các cổng làng, Thụy Khuê còn nổi tiếng với nhiều đình, đền, chùa cổ kính như: đền Voi Phục, đền Đồng Cổ, đền Vệ Quốc, đình An Thái, đình Đông Xã,...Dù trải qua bao nhiêu thăng trầm, biến chuyển của xã hội, cuộc sống, bên cạnh những ngôi nhà cao tầng, các tòa chung cư, thì các cổng làng nơi đất Kẻ Bưởi xưa vẫn luôn giữ được những nét văn hóa truyền thống. Với người dân trên phố Thụy Khuê, cổng làng vẫn luôn giữ một vị trí quan trọng trong tiềm thức của mình. Những cổng làng nơi đây đã và đang kể lại câu chuyện về một Hà Nội cổ kính, trang nghiêm nhưng cũng đầy thân thuộc và ấm áp.